GIDA BİLİMİNİ VE GIDA MÜHENDİSLİĞİNİ LİSANS DÜZEYİNDE AYIRMAK
BLOG YAZILARI – 08.05.2024
Bu yazımı yazarken çekindiğimi itiraf etmeliyim. Pek çok meslektaşım ve hocalarım başlıkta belirtilmiş olan düşünceme gıda mühendisliğini parçalayamazsın şeklinde itiraz edebilir, haklı da olabilirler. Yine de bir şekilde yarar sağlayacağına inandığım bazı düşüncelerimi paylaşacağım.
Bir gıda ürününü geliştirmek ve kontrol etmek için çalışmalar yapılması ile aynı ürünün üretileceği teknolojinin tasarlanması ve geliştirilmesini, birbirleri ile ilişkisini göz ardı etmeden, iki farklı uzmanlık alanı, iki farklı lisans bölümü olarak görüyorum. Bu iki bölüm için gerekli alan bilgilerinde şüphesiz kesişen noktalar olsa da kesişmeyen ya da farklı derinliklerde yetkinlik sahibi olunması gereken alanlar da bulunmaktadır. İlk yılı (lisede öğrenilmiş olması gereken) temel derslerden oluşan mevcut lisans programlarımızda üç yılda (bazı programlarda bir dönem de intörn stajyerliğe ayrılmaktadır) her iki uzmanlık alanında yetkinlik sahibi mühendisler yetiştirilmesi hedeflenmektedir. Bu hedef gıda endüstrisinde: “Çiftlikten çatala her alanda çalışabilecek mezunlar yetiştirmek” şeklinde iyi niyetli bir düşünceyle oluşturulmuş olsa da yıllar geçtikçe mezunların istihdam durumlarında artan sıkıntıları ve bölümlerin taban puanlarındaki düşüşleri gözlemleyerek kırktan fazla lisans eğitimi veren bölüm sayısının yanında bu bütünsel hedefin endüstriye sağlanan katma değerdeki rolünün de gözden geçirilmesini gerekli kılıyor.
Gıda Mühendisliği ve Gıda Biliminin lisans düzeyinde iki ayrı program olarak bulunması gerekliliğini düşündüren bazı gözlemlerimi aşağıda paylaşmak isterim:
- Endüstriyel gıda üretiminde ürün geliştirme ve kontrol yetkinliklerinin yanında teknoloji tasarlama ve geliştirme yetkinliği için de birçok ders ve konunun lisans düzeyinde 2,5 ya da 3 yılda hazmedilmesi gerekmektedir. Bu aşırı yüklü durumun yönetilebilmesi için her iki alandan da eksiklikler barındıran bir müfredatın oluşturulması zorunlu görünmektedir.
- Proses mühendisliği derslerinin ve konularının akademik alan dışındaki gıda mühendisliği paylaşımlarda popüler olmadığı ve nispeten daha az sayıda öğrencinin ilgisini çektiği açıkça görünmektedir. Kariyerlerini Kalite Güvence, Gıda Güvenliği, Ürün Satış ve Ürün Geliştirme bölümlerinde yapmayı planlayanların ısı ve kütle transferi, akışkanlar mekaniği, proses kontrol gibi temel proses mühendisliği derslerine ne kadar ihtiyaçları olduğu tartışmalıdır. ABD’de “Gıda Bilimi” programlarında olduğu gibi ülkemizde de oluşturulacak “Gıda Bilimi” programlarının “temel işlemler” derslerinde mühendislik derslerinde bulunan temel kavramlar (bir düzeyde) teknoloji bilgisi ile birlikte aktarılabilir.
- Proses Mühendisliğinin yukarıda bahsedilen “düşük” popülerliği nedeniyle gıda proses mühendisliği ile ilgilenme potansiyeli olanlar da ana akıma kapılmakta, gıda endüstrisinde makine ve tesis projelendirme çalışmaları çok büyük oranda makine mühendislerine terk edilmiş bir duruma gelmektedir.
Önerilerim şu şekilde sıralamak isterim:
- Hem Gıda Mühendisliği programını hem de Gıda Bilimi programını lisans düzeyinde açabilecek bölümler “Gıda Bilimi ve Mühendisliği” adı altında öğrenci kabul etmelidirler. İlk yıl okutulacak “ortak” derslerden sonra ikinci yılın başında öğrenciler “Gıda Bilimi” ya da “Gıda Mühendisliği” lisans dallarından birini seçmeliler. Mezun olurken seçimlerine göre aldıkları kredili dersler doğrultusunda “Gıda Bilimci” ya da “Gıda Mühendisi” unvanlarından biri ile mezun olmalılar. Şüphesiz talep edenler için ÇAP (Çift anadal) imkanı da bulunmalıdır.
- Bölümler kadro yapılarına göre yalnız “Gıda Bilimi” ya da yalnız “Gıda Mühendisliği” programlarını oluşturabilmeliler.
- İki lisans programı arasındaki farklara bir örnek vermek gerekirse gıda mühendisliği programında Gıda Kimyası Laboratuvarı, Kalite Kontrol Laboratuvarı, Gıda Mikrobiyolojisi Laboratuvarı gibi dersler bulunmazken Gıda Bilimi programında ısı ve kütle transferi, akışkanlar mekaniği ve termodinamik dersleri gibi proses mühendisliği dersleri bulunmaz.
- Gıda Mühendisi olarak mezun olacaklar lisans eğitimlerinde tesis ve hat projelendirme, teknik satış (ekipman) ve üretim kariyerine yönelik hazırlanırken Gıda Bilimcisi olarak mezun olacaklar lisans eğitimlerinde Ür-Ge, Kalite, Gıda Güvenliği ve teknik satış (ürün/katkı maddeleri) kariyerlerine doğru hazırlanacaklardır.
Mezun olduğum 1990’lı yıllarda “geleceğin mesleği” olarak tanımlanan Gıda Mühendisliği programları birçok mühendislik programından daha yüksek puanla öğrenci kabul ederken 30 yıl sonra, eski bölümler de dahil, oldukça gerilemiş olduğumuzu kısa sürede yapılan bir araştırmayla görebiliyoruz. Eğer ilerlemek istiyorsak birçok alanda bir şeyleri değiştirmeyi tartışmamız ve değiştirmemiz gerektiğine inanıyorum.
Harun Tuygan